ERMENEK YÖRESİNDEN KÜLTÜREL DOKU ÖRNEĞİ

Çocukluk yıllarımızdan itibaren konuştuklarımız, çeşitli kelimeleri bilerek veya bilmeyerek unuttuğumuz kelimeler, deyimler, atasözleri kişisel kültürümüzü açığa çıkardığı gibi yöre insanımızın hem kültürel kodlar hem de renk algısı açısından önemlidir.

Özellikle dil gözlemleri çok değerli bir yerel ağız kodlarını da açığa çıkarır. Ermenek yöremizin bu tür kodları açığa çıkaracak insanlarımıza da elbette her zaman ihtiyacımız vardır.

1980’li yıllarda başladığım yöre halkı arasında kullanılan kelimeler, deyimler, benzetmeler, atasözlerimizi açığa çıkarma çabam önce Sbide Antik Kenti adlı kitabıma eklediğim yerel kelime, deyim, benzetme, atasözleri bölümlerini oluştururken 22 yılı bulan bir gözlem çalışmalarım ile katkı oluşturmaya çalıştım. Daha sonra Ermenek Belediyesinin oluşturduğu yerel sözlüğe de elimden gelen katkıyı da sağlamıştım.

Ne var ki dil ve ağız çalışması öyle birkaç yıla sığacak bir durum değildir. Gerçekten bir ömür üzerinde çalışılacak bir konudur. Çünkü kültürel kodların hemen oluşmadığı aşikârdır. Ağız çalışmaları da aynı hassasiyeti gerektirir. 

Bu ağız örneklerini zaman zaman mutlaka duyduğumuz olmuştur. Benzer deyimler örneklerinden "çamur sarısı", "koyun boku yeşili", "sıçan tüyü rengi" gibi ifadeler de halk arasında renk tanımı için kullanılır.

Kendi yöremizden, yerel ağızda buna benzer bir örnek eklersem sarı renge "nini boku" diye 1960’lı yılların ikinci yarısında geçen ilkokul dönemimde yedi renkli bir kuru boya kutumuz olurdu ve işte o kutuların içinde sıralı kuru kalemlerden bir de “nini boku”idi. Yani sarı renk ti. Tabi birinci sınıftan üçüncü sınıfa kadar bu isimle konuşurduk. Lakin dörde, beşe geldiğimizde de kazandığımız kültürel doku ile artık “nini boku” rengine “sarı”yı kullanmaya başladığımız dönem olurdu. Evet benim yaşıtlarım bunu kullandık.

Bu ifade sarı rengin soluk, mat ve belki de sevimsiz bir tonunu belirtmek için kullanılmış olabilir. Buradaki "nini", "bebek" anlamında kullanılıyor ve "nini boku" da bebek dışkısına benzeyen açık sarı, yeşilimsi sarımsı bir renk tonunu ima ettiği kesin.

Böyle sevimsiz durumu dışlayabilir miyiz? Tabi ki hayır. Çünkü Bu tür deyimler, doğal gözlemlere dayalı halk betimlemeleridir. Özellikle renkler, kokular ve dokular konusunda halk dili oldukça zengin dokular sergiler.

“Nini boku” sarısı da bu bağlamda sıradan, hoş olmayan ya da değersiz bulunan bir sarı tonunu ifade etmekte olduğu halkındaki zenginliği ifade eder. Bu tür kelimeler, deyimler, ağız araştırmaları, halk kültürü ve sözlü tarih çalışmalarında son derece kıymetlidir. Eğer bu tür başka renk benzetmeleri ya da deyimleri derlenmesi yerel kültürün korunmasına büyük katkı sağlar.

29.05.2025

Durmuş Ali ÖZBEK